Pareto effektivliyi

Pareto effektivliyi — sistemi xarakterizə edən hər bir göstəricinin dəyərinin digərlərini pozmadan inkişaf etdirə bilmədiyi bir sistemin vəziyyətidir.

Beləliklə, Paretonun özünün sözləri ilə desək: "Heç kimə zərər verməyən, ancaq bəzi insanlara fayda verən (öz qiymətləndirmələrinə görə) hər hansı bir dəyişiklik bir inkişafdır." Bu o deməkdir ki, heç kimə əlavə ziyan gətirməyən bütün dəyişikliklərə haqq tanınır.

Sistemin Pareto optimal vəziyyət hallarına "Pareto çoxluğu", "Pareto mənasında optimal olan alternativlər toplusu" və ya "Pareto optimal alternativlər toplusu" deyilir. "Güzəşt", "düzəlməmiş" alternativ terminləri də istifadə olunur.

İqtisadiyyatda Pareto səmərəliliyinin əldə edildiyi bir vəziyyət, tərəf mübadiləsindən əldə olunan bütün faydaların tükəndiyi bir vəziyyətdir.

Pareto səmərəliliyi müasir iqtisadiyyat üçün mərkəzi anlayışlardan biridir. Birinci və ikinci rifah teoremləri bu konsepsiyaya əsaslanır.

Pareto optimallığının tətbiqlərindən biri də sözdədir. Beynəlxalq iqtisadi inteqrasiyada, yəni iki və ya daha çox dövlətin iqtisadi birliyində qaynaqların (əmək və kapital) pareto bölgüsü. Maraqlıdır ki, beynəlxalq iqtisadi inteqrasiyadan əvvəl və sonra Pareto paylanması kifayət qədər riyazi şəkildə təsvir edilmişdir.

İqtisadi təhlil göstərir ki, iqtisadiyyat sahələrinin və əmək kütlələrinin gəlirlərinin əlavə dəyəri ziddiyyət təşkil edir ki, bu da fizikada məlum olan istilik keçiriciliyi, qazın və ya maye hissəciklərin kosmosdakı hərəkətinə bənzəyir. Bu bənzətmə iqtisadi parametrlərin sürüşməsinə əsaslanan iqtisadi problemlərlə əlaqəli fiziki analiz metodlarını tətbiq etməyə imkan verir.

Pareto optimumu, cəmiyyətin ümumi rifahının maksimuma çatdığını və bu bölgüdəki hər hansı bir dəyişiklik iqtisadi sistemin ən azı bir subyektinin rifahını pisləşdirirsə mal və mənbələrin paylanmasının optimal olacağını nəzərdə tutur.

Bazarın Pareto-optimal vəziyyəti, eyni zamanda digərlərindən ən az birinin rifahını aşağı salmadan iqtisadi prosesdə hər hansı bir iştirakçının mövqeyini yaxşılaşdırmaq mümkün olmadığı bir vəziyyətdir.

Pareto kriteriyasına görə (sosial rifahın böyüməsi meyarı), optimuma doğru hərəkət yalnız ən azı bir insanın rifahını başqasına zərər vermədən artıran bir qaynaq bölgüsü ilə mümkündür.